Nieznane fakty z życia PW cz. 3. Tajemnica orła na fasadzie Gmachu Technologii Chemicznej/ Unknown facts from the life of WUT part 3. The Mystery of the eagle on the facade of the Chemical Technology Building
Elewacja gmachu Technologii Chemicznej Politechniki Warszawskiej przez lata budziła wiele emocji i pytań związanych z możliwą obecnością orła pod wizerunkiem namalowanego „gołąbka pokoju”. A na co wskazała dogłębna kwerenda?
W monografii przygotowanej przez Muzeum PW na zlecenie Senackiej Komisji ds. Historii i Tradycji omówione zostają kontrowersje związane z elewacją budynku Technologii Chemicznej Politechniki Warszawskiej, dotyczące domniemanego ukrycia płaskorzeźby orła w koronie. Według części varsavianistów, w czasie II wojny światowej na fasadzie, od strony ulicy Koszykowej, znajdował się bas-relief przedstawiający orła, który został zamurowany przez Niemców. W miejsce orła, w 1955 r., namalowano „gołąbka pokoju” – symbol upamiętniający Światowy Zjazd Młodzieży odbywający się w Warszawie, w którym udział brał m.in. Pablo Picasso. Wzór gołąbka pochodzi natomiast z wcześniejszych wydarzeń – z 1947 r., Światowego Kongresu Intelektualistów we Wrocławiu.
***
According to some Varsavianists, during World War II, there was a bas-relief depicting an eagle on the façade from Koszykowa Street, which was bricked up by the Germans. In 1955, a "dove of peace" was painted in place of the eagle – a symbol commemorating the World Youth Congress held in Warsaw, which was attended by, among others, Pablo Picasso. The dove pattern, on the other hand, comes from earlier events – from 1947, the World Congress of Intellectuals in Wrocław. Dr. Eng. Agata Wagner from the Faculty of Architecture of WUT presented arguments that, according to many experts, rule out the existence of an eagle under the risalit. After conducting extensive archival research and consultations with specialists, it was found that the evidence indicating the existence of a hidden eagle is insufficient, and the case was considered explained and closed.
***
W publikacji przytoczono relację z felietonu Jerzego Kasprzyckiego, opublikowanego w „Korzeniach Miasta” (1996), gdzie opisywano, że dawni pracownicy Politechniki pamiętają, iż na frontonie budynku istniała kwadratowa podobizna orła. Jej dokładny charakter – czy była wykonana z kamienia, czy metalu – nie został ustalony, ale wiadomo, że została dyskretnie zamurowana przy użyciu cegły licówki, zaprawy murarskiej i siatki. Efektem tych prac był widoczny ryzalit o nieco innej fakturze niż reszta elewacji.
Gmach Technologii Chemicznej od strony ul. Koszykowej
Sprawa została ponownie podjęta w maju 1997 r., kiedy to mieszkaniec Warszawy zgłosił do władz Uczelni, że jeszcze w 1949 r. widział orła wkomponowanego w elewację budynku. Zauważył, iż zamiast orła pojawił się wypukły zarys. Pismo mieszkańca, skierowane do Rektora PW, trafiło do Senackiej Komisji ds. Historii i Tradycji oraz do dyrektora administracyjnego Uczelni. W załączeniu przekazano odpis z protokołu z 1979 roku, z informacją, że dokonane wówczas w obecności pracowników Uczelni oraz wykonawców robót odkrywki występu na III piętrze, nie potwierdziły sugerowanych przypuszczeń.
Dr inż. Agata Wagner z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przedstawiła argumenty, które zdaniem wielu ekspertów wykluczają istnienie orła pod ryzalitem. Wskazała, że ryzalit jest bardzo płytki, co uniemożliwia umieszczenie w nim jakiejkolwiek oryginalnej płaskorzeźby – zarówno kamiennej, jak i metalowej. Co więcej, elementy te nie pasowałyby do charakterystycznej struktury elewacji, zbudowanej z „szarej cegły”. Argumentem dodatkowym jest także zasada umieszczania emblematów – tradycyjnie orzeł umieszczany jest na frontowych elewacjach, w okolicach głównego wejścia, podczas gdy elewacja od strony ulicy Koszykowej stanowi tylną część budynku.
Sprawa ponownie pojawiła się w 2013 roku, kiedy mieszkaniec Warszawy ponownie zwrócił uwagę na tę kwestię. Prorektor ds. ogólnych Politechniki Warszawskiej, prof. Zbigniew Kledyński, po przeprowadzeniu szeroko zakrojonych badań archiwalnych oraz konsultacji ze specjalistami, oparł się na opinii dr inż. A. Wagner. W rezultacie uznano, że dowody wskazujące na istnienie ukrytego orła są niewystarczające, a sprawa została uznana za wyjaśnioną i zamkniętą.
Mimo licznych relacji i wspomnień mieszkańców, badania przeprowadzone podczas remontów i opinie ekspertów jednoznacznie wskazują, że ryzalit na elewacji nie skrywa żadnej płaskorzeźby. Zamiast tego, obecny zarys „gołąbka pokoju” jest historycznym elementem, upamiętniającym Światowy Zjazd Młodzieży z 1955 roku, co stanowi integralną część historii uczelni.
