Nieznane fakty z życia PW cz. 2. Orzeł na fasadzie Domu Studenckiego „Akademik”/ Unknown facts from the life of WUT part 2. The eagle on the facade of the Student House „Akademik”
Fasadę najstarszego z politechnicznych domów studenckich wieńczy emblemat białego orła na czerwonej tarczy. Pozbawiony korony wizerunek przez wiele lat budził kontrowersje. Wątpliwości wyjaśniła szczegółowa kwerenda.
Dom Studencki „Akademik” jest największym budynkiem najstarszego zespołu domów studenckich w Polsce „Kolonii Akademickiej im. Bolesława Chrobrego”, powstałej w wyniku starań Centrali Akademickich Bratnich Pomocy w latach dwudziestych XIX w. Prace projektowe i kierownictwo budowy powierzono architektowi Kazimierzowi Tołłoczce. Konstrukcję żelbetonową opracował prof. Stefan Bryła. Na działce ograniczonej ulicami: Grójecką, Mochnackiego i Uniwersytecką po II wojnie światowej powstały jeszcze dwa domy studenckie: „Bratniak” i „Pineska”, a po 1950 r. „Muszelka” i „Tulipan” projektu architekta Zygmunta Dytkowskiego. Położony przy ul. Akademickiej 5, w okolicy placu Narutowicza, „Akademik” został oddany do użytku w 1930 r. Obiekt został wybudowany jako Dom Techników im. Gabriela Narutowicza. Napis o takiej treści zachował się na elewacji od strony ul. Mochnackiego. Ciekawostkę stanowi fakt, że od nazwy budynku powstała nazwa „akademik” określająca miejsce zamieszkania studentów. Podczas okupacji w gmachu stacjonowała niemiecka Schutzpolizei i żandarmeria, a w urządzonym w podziemiu więzieniu straciło życie wielu Polaków. Z wyższych kondygnacji ostrzeliwano warszawskich powstańców. Te tragiczne wydarzenia upamiętnia tablica o treści: „W tym domu na dziedzińcu i w piwnicy znajdują się miejsca pamięci narodowej”. Po II wojnie światowej budynek zyskał obiegową nazwę „Alcatraz”, a jego wejściowa fasada została zwieńczona na szczycie emblematem białego orła na czerwonej tarczy. W zachodnim narożniku umiejscowiono dekoracyjny zegar.
***
The façade of the oldest of the polytechnic student houses is crowned with the emblem of a white eagle on a red shield. The image without a crown was controversial for many years. The doubts were clarified by a detailed inquiry. The final decision on the matter was made by the Rector of WUT, prof. W. Kurnik agreed to leave it in its current form and place as a testimony to history and part of the image of Narutowicza Square.
***
Orzeł na szczycie elewacji pozbawiony jest korony, co wzbudzało liczne kontrowersje i pytania ze strony mieszkańców. W 2006 r. po opublikowanym w lutym artykule „Rzeczpospolitej” pt. „Spór o orła bez korony” prof. Włodzimierz Kurnik, Rektor Politechniki Warszawskiej (2005-2012) zwrócił się z prośbą do Senackiej Komisji ds. Historii i Tradycji o przygotowanie informacji dla Senatu dotyczącej czasu i okoliczności umieszczenia na fasadzie godła państwowego. Artykuł w prasie podważał dochowanie staranności przez Politechnikę w przywróceniu orłowi korony, której domagali się warszawiacy. „Umieszczenie korony byłoby ładnym gestem wobec ludzi skrzywdzonych w tym okresie” – mówił cytowany przez autorkę publikacji Aleksandrę Paulską Lech Królikowski z Towarzystwa Przyjaciół Nauk Warszawy. Na prośbę Rektora Komisja zwróciła się do historyków, jak również dokonała kwerendy w muzeach i archiwach w celu ustalenia faktów związanych z pochodzeniem i obecnością orła na fasadzie budynku. Okazało się, że budzący kontrowersje orzeł, został na niej umieszczony nie przed wojną, a w latach 1945-1946, gdyż K. Tołłoczko nie ujął orła w swoim projekcie. Wśród dowodów popierających to przypuszczenie znalazły się m.in. projekt fasady czy fotografie do 1939 r. włącznie, co już w 1999 r. ówczesny Rektor PW prof. Jerzy Woźnicki (1996-2002) podsumował w liście do Zarządu Dzielnicy Ochota: „w sprawie braku korony na płaskorzeźbie orła zdobiącego Dom Akademicki przy placu Narutowicza wyjaśniam, że jest to orzeł piastowski i również przed wojną nie miał korony. Zamieszczenie jej byłoby zafałszowaniem historii”. I choć w kadencji prof. W. Kurnika sprawa ponownie wróciła do rozpatrzenia, prof. Mieczysław Nader, Przewodniczący Senackiej Komisji ds. Historii i Tradycji, po zasięgnięciu opinii prof. Stefana Kuczyńskiego prezesa Polskiego Towarzystwa Heraldycznego z Instytutu Historii PAN, zaproponował trzy opcje rozwiązania sporu: zdjęcie orła z fasady budynku zgodnie z oryginalnym projektem K. Tołłoczko, pozostawienie orła w obecnej postaci lub przemodelowanie orła z umieszczeniem korony, czego domagali się mieszkańcy, a zarazem sugerował prof. S. Kuczyński. Ostateczną decyzję w sprawie podjął Rektor PW prof. W. Kurnik przychylając się do pozostawienia go w obecnej formie i miejscu jako świadectwo historii oraz część wizerunku placu Narutowicza.
