Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Warszawy w październiku 1939 r., Gmach Główny Politechniki został zajęty. Wkrótce potem gubernator Ludwig Fischer ogłosił zamknięcie uczelni. Mimo to w 1940 r. władze okupacyjne wyraziły zgodę na działanie ośmiu zakładów naukowo-technicznych, które miały pracować na potrzeby niemieckiej armii. Wśród nich znalazły się m.in. Zakład Badań Materiałów oraz Zakład Badawczy Budownictwa. Jednocześnie część z nich, jak kierowany przez prof. Jana Czochralskiego Zakład Metalurgii i Metaloznawstwa, prowadziła działalność konspiracyjną i wspierała polski ruch oporu. Pracownicy uczelni angażowali się także w działalność edukacyjną w ramach szkół zawodowych – formalnie dozwolonych, lecz nieoficjalnie realizujących rozszerzone programy nauczania. Wśród nich działały Szkoła Elektryczna prof. Romana Trechcińskiego, Szkoła Metaloznawczo-Odlewnicza inż. Kazimierza Gierdziejewskiego oraz Szkoła Budownictwa Lądowego i Wodnego. Jej dyrektorem został prof. Edward Warchałowski.

Państwowa Wyższa Szkoła Techniczna

1 kwietnia 1942 r. za zgodą władz okupacyjnych otwarto Państwową Wyższą Szkołę Techniczną (PWST), funkcjonującą w budynkach PW, aż do wybuchu Powstania Warszawskiego. Dyrektorem Szkoły został Niemiec profesor Albert Guettinger. Na jego zastępcę powołano prof. Bolesława Tołłoczko. W strukturze PWST znalazły się wydziały: Budownictwa z oddziałami Komunikacyjno-Wodnym i Konstrukcyjno-Budowlanym; Elektryczny z oddziałami Telekomunikacyjnym i Elektrycznym; Budowy Maszyn z oddziałami Konstrukcyjnym i Technologicznym oraz Chemii Technicznej. Jesienią uruchomiono Wydział Mierniczy. PWST, choć formalnie podporządkowana Niemcom, zatrudniała w większości dawnych wykładowców Politechniki Warszawskiej, w tym prof. Józefa Zawadzkiego, rektora uczelni z lat 1936–1939, ojca Tadeusza Zawadzkiego ps. „Zośka” – legendarnego podporucznika Armii Krajowej, harcmistrza Szarych Szeregów i studenta Politechniki Warszawskiej, który zginął 20 sierpnia 1943 r. w starciu z Niemcami pod Sieczychami. W 1981 r., w Dużej Auli w Gmachu Głównym PW odsłonięto tablicę poświęconą jego pamięci.

Konspiracyjna Politechnika i działalność pozamiejscowa

Równolegle do PWST funkcjonowała konspiracyjna Politechnika Warszawska, której p.o. rektora był prorektor Stefan Straszewicz. W ramach tajnych zajęć kontynuowano kształcenie, egzaminowano i nadawano stopnie akademickie. Działania przenosiły się także poza stolicę. W latach 1943-1944 starszy asystent inż. Stefan Żychoń organizował Kursy Architektoniczne. Jesienią 1944 r. w Zakopanem ruszyły Kursy Politechniczne, współtworzone przez prof. Maksymiliana Tytusa Hubera. W listopadzie tego samego roku uruchomiono Akademickie Kursy w Kielcach, pod kierownictwem rektora prof. Edwarda Warchałowskiego. Wielu profesorów PW prowadziło także indywidualną działalność konspiracyjną. Wśród nich był prof. Janusz Groszkowski – wybitny specjalista w dziedzinie elektrotechniki i radiotechniki, który przyczynił się do rozszyfrowania systemów sterujących pocisków V-1 i V-2 oraz opracowania konstrukcji radaru. Więcej>>

Prof. Krzysztof Zaremba, Rektor Politechniki Warszawskiej składa kwiaty pod obeliskiem Akcji V1, V2 dnia 8 maja 2025 r.

Powstanie Warszawskie i bilans zniszczeń

W czasie Powstania Warszawskiego teren Politechniki stał się miejscem zaciętych walk. Od 5 sierpnia 1944 r. na obszarze Śródmieścia Południowego, w tym w Kampusie PW, walczył 3. Batalion Pancerny AK „Golski”. Niemcy zdobyli Politechnikę 19 sierpnia po intensywnych bombardowaniach, które doprowadziły do zniszczenia kluczowych budynków. Straty były ogromne: zginęło około 30% pracowników uczelni. Śmierć ponieśli m.in. profesorowie: Stefan Bryła, Aleksander Bojemski, Roman Trechciński, Marian Lalewicz, Kazimierz Wóycicki i Oskar Sosnowski. Spłonęło całe politechniczne archiwum, a Gmach Główny, Technologii Chemicznej, Fizyki i Elektrotechniki zostały niemal doszczętnie zniszczone.

Trwałość pamięci

Politechnika Warszawska przetrwała najtrudniejsze lata okupacji dzięki determinacji kadry, studentów i ich niezłomnej wierze w siłę nauki i odpowiedzialność za wspólnotę narodową. Każdego roku, w okolicach 1 sierpnia, władze Uczelni, przedstawiciele organizacji kombatanckich, społeczność akademicka oraz rodziny poległych spotykają się w miejscach pamięci by złożyć hołd bohaterom m.in. pod pomnikiem 3 Batalionu Pancernego AK „Golski”.

8 maja 2025 r., w 80 rocznicę zakończenia II wojny światowej przedstawiciele Politechniki Warszawskiej z prof. Krzysztofem Zarembą, Rektorem PW złożyli kwiaty pod pomnikiem Akcji V1, V2 przed Gmachem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych im. prof. Janusza Groszkowskiego. W uroczystości uczestniczył również m.in. prawnuk rotmistrza Witolda Pileckiego. 

Złożenie kwiatów pod tablicą upamiętniającą udział profesorów PW w Akcji V1, V2

W Muzeum Politechniki Warszawskiej dostępna jest oryginalna radiostacja, dzięki której mieszkańcy stolicy we wrześniu 1939 r. mogli usłyszeć głos prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. Szczegóły >>

***

World War II and the German occupation brought severe destruction and existential threats to Warsaw University of Technology (WUT). Despite repression, the university community upheld its mission from 1939 to 1945. After the German army entered Warsaw in October 1939, the university's Main Building was seized, and the institution officially shut down. However, eight technical institutes were permitted to operate for military purposes, with some—including prof. Jan Czochralski’s Metallurgy Institute—engaging in underground resistance.Educational activities continued through covert vocational schools, such as the Electrical School of Prof. Roman Trechciński and the Civil Engineering School led by prof. Edward Warchałowski. In April 1942, the State Higher Technical School (PWST) opened under German supervision, housed in WUT buildings. Though formally controlled by the occupiers, it employed many former WUT faculty, including prof. Józef Zawadzki, father of famed resistance fighter Tadeusz "Zośka" Zawadzki. Parallel to PWST, the underground WUT operated under vice-rector Stefan Straszewicz, offering secret lectures, exams, and degrees. Educational efforts extended beyond Warsaw, with clandestine courses in Zakopane and Kielce. Notably, Prof. Janusz Groszkowski contributed to decoding German V-weapon guidance systems. During the 1944 Warsaw Uprising, WUT’s campus became a battlefield. German forces captured it on August 19 after heavy bombing, killing around 30% of the staff and destroying key buildings and the university archive. Among the casualties were several distinguished professors. WUT survived these dark years thanks to the unwavering resolve of its academic community. Each year, the university commemorates the sacrifice of its members. On May 8, 2025, marking the 80th anniversary of WWII’s end, a tribute will be paid at the V1 and V2 memorial site.

Źródło: Politechnika Warszawska. Historia i tradycja w zarysie, A. Ulmer; I. Koptoń-Ryniec, Warszawa 2023